فرآورده ها و محصولات ارزشمند زنبور عسل بر اساس محل و منشا تولید آن به دو دسته محصولات خارج و یا داخل کندو تقسیم می شوند . محصولات زنبور عسل شامل عسل ، موم ، بره موم ، گرده گل ، ژل رویال و زهر می باشد . هر کدام از این فرآورده ها کاربرد و خواص ویژه ای دارد . در این مطلب به توضیح خلاصه ای درباره آن ها می پردازیم.
زنبور عسل
بر اساس یافته ها مشخص شده است که زنبور عسل خیلی پیش تر انسان ها روی زمین بوجود آمده و زندگی می کرده است. کاوش های علمی نشان میدهد که زنبور عسل حدود 150 میلیون سال پیش وجود داشته . همچین آن ها به صورت کلنی زندگی نمی کردند و هر زنبور به طور انفرادی در لانه مخصوص به خود زندگی می کرده.
طبق گفته ابن سینا : عسل در طولانی کردن عمر و حفظ توان و قدرت انجام کار در سنین بالا ، بسیار کارآمد و مفید است. اگر می خواهید جوانی خویش را مصون دارید ، عسل بخورید . کسانی که سن بالای 45 سال دارند ، باید بطور مداوم عسل را به خصوص با گردوی کوبیده مصرف کنند.
عسل تنها محصول زنبور عسل نیست ؛ علاوه بر آن موم ، بره موم ، ژل رویال ، گرده گل و زهر نیز از محصولات آن می باشد که خواص درمانی به خصوصی دارد.
در این مطلب قصد داریم به طور کامل در مورد انواع محصولات و فرآورده های زنبور عسل توضیحات لازم را شرح دهیم.
محصولات و فرآورده های زنبور عسل
محصولات زنبور عسل بر اساس منشا و محل تولید به دو دسته اصلی تقسیم بندی می شوند. محصولاتی که زنبور عسل برای یافتن آن ها به خارج از کندو می رود و سپس آن ها را همراه با خود به کندو می آورد. این محصولات را محصولات خارج از کندو می نامیم. در مقابل آن فرآورده هایی که زنبور آن ها را در داخل بدن و توسط و توسط غدد معینی تولید می کند را محصولات داخل کندو به حساب می آوریم.
محصولات خارج از کندو
همانطور که گفته شد این فرآورده ها را زنبور عسل ، همه یا مواد اولیه اش را از خارج از کندو به داخل کندو حمل می کند . تولیدات خارج از کندو عبار تند از : عسل ، عسلک ، بره موم و گرده گل. در این جا در مورد هر یک از فرآورده های خارج از کندو زنبور عسل توضیحاتی ارایه شده است:
عسل
عسل یک مایع غلیظ و طلایی است که توسط زنبورهای عسل تولید می شود . عسل با استفاده از شهد گیاهان گلدار تهیه می شود و در داخل کندو برای صرف غذا در مواقع کمبود ، مثل زمستان ، ذخیره می شود. اما زنبورها چگونه عسل درست می کنند؟
شهد – یک مایع قندی – با استفاده از زبان بلند و لوله ای از زنبور عسل از گل ها استخراج می شود و در معده اضافی آن یا “محصول” ذخیره می شود. شهد در حالی که در محصول جمع شده است ، با آنزیم هایی که ترکیب شیمیایی و pH آن را تغییر می دهند مخلوط می شود ، و آن را برای ذخیره طولانی مدت در کندو مناسب تر می کند..
وقتی زنبور عسل به کندو برگردد ، با برگرداندن مایع به دهان زنبور عسل دیگری، شهد را به زنبور دیگری منتقل می کند. این فرایند مجدداً تکرار می شود تا اینکه نکتار و شهد جزئی به عسل تبدیل و در نهایت در حجره موجود در قاب ها قرار گیرد.
شهد غلیظی که در حجره ها ذخیره شده است ، زنبورها برای سرعت بخشیدن به روند تبخیر ، با لال زدن تلاش می كنند تا رطوبت محیط داخل کندو کاهش پیدا کند..
تا زمانی که شکر در قرن شانزدهم میلادی به بازار عرضه شد ، عسل شیرین کننده اصلی جهان بود . یونان باستان از معروف ترین مراکز تاریخی تولید عسل بودند. رنگ ، طعم ، عطر و بافت عسل بسته به نوع گل بسیار متفاوت است. به عنوان مثال ، عسل شبدر با عسل برداشت شده از مزارع اسطوخودوس ، تفاوت زیادی دارد.
بره موم
بره موم یکی دیگر از محصولاات خارجی زنبور عسل است . چرا که بره موم صمغ و رزین درختان و گیاهان است که توسط زنبور عسل جمع آوری می شود. زنبور آن ها را با بزاق خود و مقداری موم ترکیب می کند. کاربرد بره موم در کندو برای تنگ کردن دریچه پرواز در زمستان برای جلوگیری از برودت هوا و همچنین برای بستن سوراخ ها و درز های کندو استفاده می شود.
در صورتی که موجودی به کندو وارد شود و زنبورها قادر به بیرون بردن آن نباشند ، آن را در گوشه ای از کندو با بره موم می پوشانند و به اصطلاح مومیای می کنند.
بره موم یا پروپولیس خواص درمانی به خصوصی دارد و در درمان بیماری سرطان ، تقویت سیستم ایمنی بدن و… نقش موثری دارد. بره موم هم بصورت خام و هم شکل پودر ، کپسول و قرص آن مورد استفاده قرار می گیرد.
رنگ این محصول زنبور عسل از سبز تیره تا قهوه ای براساس نوع رزین و صمغی که از گیاه جمع آوری شده ، متغیر است.
مقدار تولید سالانه آن از هر کلنی بسیار پایین است . معمولا در ابتدای بهار ، بره موم از کناره قاب ها و دریچه پرواز کندو توسط زنبوردار برداشت می شود.
گرده گل
گرده گل یکی دیگر از محصولات خارجی زنبور عسل است. دانه های گرده گل سلول های نر جنسی گیاهان گل دار است که در گرده افشانی گیاهان کاربرد دارد. زنبور عسل برای تامین پروتئین خود و برای لارو ها از آن استفاده می کند. زنبور های کارگر اقدام به جمع آوری آن می کنند و در حجره های داخل کندو ذخیره می کنند . رنگ دانه های گرده گل بر اساس نوع گیاهانی که زنبور از آن ها جمع آورده کرده است ، متفاوت است. بعضا زرد روشن تا نارنجی و یا سیاه و رنگی دیده می شود که مقدار پروتئین متفاوتی نیز دارند.
گرده گل سرشار از ویتامین های لازم برای بدن است و همچنین پروتئین نسبتا خوبی دارد . برای تقویت سیستم ایمنی ، درمان و کنترل دیابت ، بدنسازی ، لاغری و … خواص فوق العاده ای دارد. البته در صورت حسایسیت و آلری ، آسم ویا برای خانم های باردار ، ممنوعیت مصرف دارد.
گرده گل را میتوان به آب و یا آب میوه اضافه کرد و پس از چند ساعت خیس خوردن میتوان آن را مصرف کرد. خیس کردن آن باعث هضم راحت تر آن برای معده می شود.
محصولات داخل کندو
فرآورده و محصولغات داخل کندو ، محصولاتی هستند که توسط غدد زنبور عسل تولید و ترشح می شوند. و زنبور آن ها را از بیرون از کندو جمع آوری نمیکند و منشا آن خود زنبور عسل است. محصولات داخلی زنبور عسل عبارتند از : ژله رویال ، موم و زهر که هر کدام کاربرد وحتی خواص درمانی خاص خودش را دارد. در زیر به توضیح خلاصه ای در مورد هر یک از آن ها می پردازیم.
ژله رویال
ژل رویال یا غذای ملکه ماده ای است که توسط یک جفت غده در زنبور های کارگر که جوان تر هستند تولید و ترشح می شود. کاربرد ژله رویال در کندو برای تغذیه لارو ها استفاده می شود. تخمی که از آن ملکه ویا زنبور کاگر متولد می شود یکی است . زنبور های کارگر در 4 روز اول با ژل رویال تغذیه می شود و سپس به لارو ها گرده گل داده می شود . با تغذیه لارو ها با گرده گل ، شانس ملکه شدن را از دست میدهند و به زنبور کارگر نمو پیدا می کنند. لارو هایی که قرار است از آن ها ملکه متولد شواد تا پایان دوره یعنی تا روز شانزدهم با ژل رویال تغذیه می شوند. این باعث می شود تا عمر ملکه بسیار بیشتر از یک زنبور کارگر باشد.
مصرف ژل رویال خواص بسیار زیادی را داراست. از جمله تقویت سیستم ایمنی ، کنترل دیابت ، کنترل فشار خون ، درمان ناتوانی های جنسی ، تقویت قدرت باروری ، از بین بردن چین و چروک پوست و جلوگیری از پیری زودرس و … .به همین دلیل عده ای آن را اکسیر جوانی می نامند.
مقدار برداشت ژل رویال از هر کلنی بسیار محدود است و حتما باید پس از استخراج آن از کندو در جای خنک نگهداری شود. برای نگهداری طولانی مدت باید به صورت منجمد و فریز شده نگهداری شود.
موم
موم توسط سه جفت غده زیر شکمی زنبور های کارگر تولید و ترشح می شود. میزان ترشح آن در سنین سیزده تا هجده روزگی به حداکثر میرسد. لانه های شش گوشه و به اصطلاح حجره های روی قاب ها از جنس موم است که زنبورها اقدام به ساخت آن ها میکنند.
کاربرد این حجره ها برای تخم ریزی ملکه و تولد زنبورهای جدید و همچنین ذخیره گرده گل و عسل در آن ها است. موم به دلیل نفوذ ناپذیری جای مناسبی برای ذخیره گرده گل محسوب میشود. چرا که رطوبت و هوا به آن نفوذ نمی کند و از فساد گرده گل جلوگیری می کند.
هنگامی که حجره ها از عسل پر شدند و رطوبت عسل گرفته شود ، زنبورها اقدام به پلمپ کردن و بستن سر حجره ها با لایه نازکی از موم می کنند.
هر کلنی نسبتا قوی سالانه حدود 250 گرم توانایی تولید موم را دارد . رنگ موم تازه سفید است که تدریجا زرد و تیره می شود. هزینه تولید موم برای زنبور بسیار بالاست . به طوری که برای تولید یک کیلو گرم موم باید 12 کیلوگرم عسل مصرف کند.
زهر زنبور عسل
زهر در زنبور عسل از دومین روز پس از تولد ، توسط غده مخصوصی ترشح می شود. حدود روز پانزدهم کیسه زهر که در بدن زنبور وجود دارد ، پر از زهر می شود.
زهر زنبور عسل مایع بی رنگ و اسیدی است. زنبورها وقتی احساس خطر می کنند ، آن را از طریق نیم خود به یک هدف دفع می کنند . زنبور عسل تنها قادر است یکبار از نیش خود استفاده کند . چرا که پس از نیش زدن از بین می رود.
برای برداشت و استحصال زهر زنبور عسل ، از صفحات الکتریکی مخصوصی استفاده می شود. با تحریک الکتریکی زنبورهای کارگر ، نیش را وارد صفحه می کند و کیسه زهر تخلیه میشود. سپس زهر در محفظه ای ذخیره میشود. مقدار زهر در هر کیسه زهر زنبور های کارگر حدود 0/3 میلی گرم است.
این ماده حاوی ترکیبات ضد التهابی و همچنین التهابی است ، از جمله آنزیم ها ، قندها ، مواد معدنی و اسیدهای آمینه.
ملیتین ، ترکیبی است که از 26 اسید آمینه تشکیل شده است . حدود 50٪ از وزن خشک زهر زنبور عسل را شامل می شود و در برخی مطالعات نشان داده شده است که دارای اثرات ضد ویروسی ، ضد باکتری و ضد سرطان است . این ماده در درجه اول مسئولیت درد ناشی از نیش زنبور است.
سم زنبور عسل همچنین حاوی پپتیدهای آپامین و آدولاپین است. اگرچه آنها به عنوان سموم عمل می کنند ، اما به نظر می رسد که دارای خواص ضد التهابی و تسکین دهنده درد هستند.
علاوه بر این ، حاوی فسفولیپاز A2 ، آنزیمی و حساسیت اصلی است که باعث التهاب و آسیب سلول می شود. با این وجود ، طبق برخی تحقیقات ، آنزیم ممکن است دارای اثرات ضد التهابی و محافظت کننده سیستم ایمنی باشد .
گرده افشانی زنبور عسل
همانطور که می بینید ، مواد زهر زنبور با اثرات مثبت و منفی بر سلامتی همراه بوده است.
خواص زهر زنبور عسل عبارت است از : کاهش التهاب ، کاهش علایم و درمان آرتریت ، افزایش و تقویت سلامت پوست ، تقویت سیستم ایمنی بدن ، درمان بیماری های عصبی ، کاهش درد و … .
این ها محصولات ارزشمند این موجود مفید است . نه تنها این محصولات را تولید می کند بلکه با کمک به گرده افشانی در گیاهان و درختان ، میزان تولیدات را چند برابر می کند. در بعضی کتب زنبورداری انگلیسی و آلمانی نفع ازدیاد میوه در نتیجه فعالیت گرده افشانی زنبورها ، در سطح کشور 12 برابر عسل تولید شده سالانه در همان کشور است . حدود 93 درصد گرده افشانی بر عهده زنبور های عسل است .
