زنبورعسل به عنوان مادر یک کلنی وظیفه تخم گذاری ، حفظ و تقویت جمعیت را بر عهده دارد. ملکه از لحاظ ظاهری بزرگتر از سایر زنبور های داخل کندو است. هر کلنی فقط یک ملکه دارد. در این مطلب هرآنچه که لازم است در مورد ملکه زنبور عسل بدانید ، به طور کامل بیان شده است.
انواع زنبورهای داخل کندو
زنبورهای داخل کندو بر سه دسته زنبور های کارگر ، ملکه و زنبور های نر تقسیم می شوند . زنبور های کارگر که بیشترین تعداد جمعیت کندو را به خود اختصاص می دهد ، عمده کار و فعالیت کندو بر عهده آن هاست. به عنوان تنها مادر جمعیت کلنی ، وظیفه تخم ریزی و حفظ و افزایش جمعیت را بر عهده دارد. زنبور های نر نیز که در فصل خاصی از سال متولد می شوند ، وظیفه جفت گیری با ملکه را انجام می دهند. زنبور های کارگر و ملکه از جنس ماده و مونث هستند . زنبور های کارگر بر اساس سن آن ها وظایف متفاوتی را انجام می دهند. عده ای برای تامین شهد جهت تولید عسل و گرده گل در خارج از کندو فعالیت دارند. عده ای مراقبت از لارو ها و تغذیه آن ها را انجام می دهند.
مقاله : انواع محصولات زنبور عسل را اینجا بخوانید.
از لحاظ ظاهری نسبت به زنبور های نر و کارگر اندازه بزرگتر و بدن کشیده تری دارد. ظاهر و رنگ زنبورها در نژاد های مختلف ، متفاوت است. در یک کلنی نسبتا قوی حدود 60 الی 80 هزار زنبور کارگر ، یک عدد ملکه و حدود 700 الی 1000 تا زنبورنر وجود دارد.البته زنبور های نر فقط در فصل جفت گیری ، یعنی حدودا اوایل بهار تا اواسط و یا اواخر تابستان (بسته به منطقه) ، در کندو هستند . پس از آن طی عملی اصطلاحا “نرکشی” ، زنبور های کارگر از ورود آن ها به کندو ممانعت می کنند و از بین میروند.
وظایف ملکه در کندو
فقط یک ملکه در هر کندو زندگی می کند. بزرگترین زنبور داخل کندو است و دارای بدنی بزرگ تر و بلند تر است. تنها زنبور جنس مونث است که تخمدان های کاملاً توسعه یافته دارد. دو هدف اصلی آن ، تولید بوی شیمیایی ویا اصطلاحا “فرومون” است که جهت تنظیم وحدت و نظم داخل کندو لازم است. وظیفه دوم تخم گذاری و حفظ جمعیت است. قادر است روزانه بیش از 1500 تخم را در فواصل 30 ثانیه تولید کند. جالب است بدانید مجموع وزن تخم هایی که در روز میریزد بیشتر از وزن خود آن است. زنبورهای دیگر توجه زیادی به ملکه نشان می دهند و نیاز های آن را تامین می کنند. وقتی در کندو و روی قاب ها حرکت می کند ، همیشه در محاصره تعدادی از زنبورهای کارگر است .
وجود این مهمانداران سلطنتی ( زنبورهای کارگر) بسیار حیاتی هستند ، زیرا مکاملاً ناتوان از تامین نیازهای اساسی خود است. زنبور های کارگر اقدام به تغذیه ملکه می کنند. مادر کلنی نیز بدون خستگی و توقف ، سلول به سلول حجره ها را بررسی و تخم گذاری می کند. زنبور های کارگر و ملکه بر خلاف زنبور های کارگر ،دارای نیش هستند و در شرایط ترس و احساس خطر از آن استفاده می کنند. البته به ندرت ملکه اقدام به نیش زدن می کند و فقط برای کشتن رقیب که در کندو همزمان متولد می شوند ، استفاده می کنند.
جفت گیری
بیشتر حشرات زندگی کوتاهی دارند ، اما شاید تعجب کنید که بدانید یک زنبور ملکه می تواند دو تا هفت سال زندگی کند! طول عمر او به طور معمول بستگی به تعداد نرهایی دارد که با او جفت گیری می کنند. یک ملکه تنها یک بار در زندگی خود جفت گیری می کند و اسپرم هایی را که از نرها در بدن خود جمع می کند . در اندام مخصوصی ذخیره می کند تا در طول زندگی تخم ها بگذارد. زنبور های نر پس از جفت گیری جان شان را از دست می دهند و از ارتفاع بر زمین می افتند.
نرهایی که با آن جفت گیری می کنند حتما نباید از همان کندو باشند . حداکثر تا 800 متری از کندو جفت گیری را انجام میدهد که ممکن است با زنبور نر از کندو های دیگر باشد. مادر کلنی با چندین زنبور نر در هوا جفت گیری می کند . طی تحقیقاتی که انجام شد ثابت گردید در یک پرواز 45 دقیقه ای با 25 زنبور نر جفت گیری می کند.
هنگام تخم گذاری تخم هایی که قرار است به زنبور کارگر نمو یابند ، از آن اسپرم ها استفاده می کند . با گذشت سال ها ممکن است اسپرم های ذخیره شده به اتمام برسد . در این حال دیگر کارایی برای کندو نخواهد داشت . به سادگی توسط زنبوردار یا خود زنبورها جایگزین می شود.
البته برخی منابع بر این معتقد است که در صورت اتمام اسپرم های داخل کیسه ، مجددا پرواز جفت گیری انجام می دهد.
در صورتی که ملکه باکره ، تا چهل روز بعد از تولد پرواز جفت گیری را انجام ندهد،دیگر قادر به جفت گیری نخواهد بود . حتی اگر هم تخم گذاری کند ، فقط تخم هایی می گذارد که از آن ها زنبورنر متولد می شود .
از تخم تا تولد
در خانواده و کلنی زنبور ها ، ملکه و کارگران از جنس ماده و مونث هستند. هر دو دارای تخمدان بوده ولی تخمدان ملکه نسبت به کارگر خیلی بزرگتر است . تخمدان زنبور های کارگر به دلیل دریافت بوی مخصوصی که از غدد زیرآرواره ای ملکه دائما ترشح و در محیط کندو پخش می شود ، غیر فعال می ماند. پس تنها ملکه در کندو قادر به تخم گذاری و تکثیر هستند.
هر تخمدان دارای 170 لوله است که تخم ها در آنها تولید می شود.در اوج فعالیت (حدود خرداد ماه) ملکه در روز حدود 2500 تخم می گذارد. هر یک از این لوله ها حدودا 7 تخم در 24 ساعت تولید می کنند. همه این لوله ها به تخم بر ختم می شوند. در این مسیر کانالی باز می شود که به کیسه ذخیره اسپرم منتهی می شود . تخم های رسیده حتما باید از این مسیر عبور کنند . در هنگام عبور تخم از این مسیر در صورتی که ملکه به کیسه اسپرم فشار وارد کند تعدادی اسپرماتوزوئید از آن خارج شده و یکی از آن ها به تخم نفوذ می کند.
از هر کدام از این تخم های بارور ، فقط یک زنبور ماده متولد می شود. تبدیل شدن و نمو آن به ملکه و یا کارگر نوع تغذیه آن ها از روز چهارم به بعد و همچنین نوع و سایز حجره آن بستگی دارد. حجره ملکه ها بزرگتر از حجره ای است که زنبوره ای کرگر از آن متولد می شوند. هم چنین هردو تا روز سوم با ژل رویال تغذیه می شوند از روز چهارم به بعد زنبور کارگر با گرده و کویین همچنان با ژله رویال تغذیه خواهد شد.
عمر ملکه
ملکه به دلیل ژل رویالی که مصرف می کند عمرش چندین برابر زنبور های کارگر است . یک زنبور کارگر در اوج کاری یعنی اوایل تا اواسط تابستان ، حدود 45 روز در حالی که مادر کلنی تا 6 سال نیز عمر کی کند. گرچه زنبور های کارگری که در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز متولد می شوند ، تا بهار سال بعد عمر کینند؛ یعنی حدود 6 ماه. چون در پاییز و زمستان زنبوری متولد نمی شود .
تعویض ملکه
ملکه حداکثر تا 5سال می تواند زندگی کند ، اما بازدهی آن رو به نزول می رود. برخی از زنبورداران به طور مرتب هر سال ملکه های کلنی خود را جایگزین می کنند. این عمل تضمین می کند که کندو شما هر بهار از یک کویین جوان پر انرژی برخوردار باشد. شاید سؤال کنید که اگر ملکه هنوز زنده است ، باید آن را جایگزین کنید؟ با افزایش سن ، توانایی تخم گذاری او کند می شود و این باعث می شود تولد زنبور های جدید کاهش یابد. و این باعث کاهش جمعیت کلنی و ضعیف شدن آن می شود.
جعیت ضعیف تولید عسل به نسبت کتری دارد و همچنین زمستان گذری سختی را دارد. جمعیت های بسیار ضعیف ممکن است نتوانند کلنی را در فصل زمستان گرم نگهدارند و از بین بروند. البته توصیه می شوند جمعیت های ضعیف را در هم ادغام کنید تا شاهد مرگ کلنی پس از زمستان که آن ها را بازدید میکنید نباشید.
در صورتی که ملکه آسیب ببیند و یا در تخم ریزی آن مشکلی ایجاد شود ، خود زنبور ها اقدام به ساخت تعدادی شاخون می کنند. این شاخون ها حجره های بزرگی هستند که ملکه از آن ها متولد شود. اولین ملکه جوانی که متولد شود ، سایر رقیب ها را با نیش می کشد و خودش ملکه کندو می شود.
آیا ملکه در کندو حضور دارد
حضور ملکه در کندو امری حیاتی برای بقای آن کلنی است. زنبورداران به صورت دوره ای کندو ها را از بابت داشتن ملکه بررسی می کنند. اندازه ملکه نسبت به سایز زنبور ها بزرگتر و کشیده تر است و از این طریق میتوان آن را در مندو پیدا کرد. شاید پیدا کردن ملکه برای افراد تازه کار امر سخت و پیچیده ای باشد. در صورتی که ملکه را پیدا نکنند به سراغ مشاهده داخل حجره ها می کنند. اگر داخل حجره ها تخم روز ویا شفیره مشاهده کردند ، اطمینان پیدا میشود که ملکه در کندو حضور دارد .
در صورتی که آن هم وجود نداشت ، باید فکری به حال کلنی کرد . یا ملکه جدید معرفی میشود و یا قابی که حاوی تخم روز و شفیره است را از کندوی دیگر به آن کندو معرفی می کنند. در کلنی فاقد ملکه ، زنبورها اقدام به شاخت شاخون میکنند.
رنگ کردن ملکه
عده ای زنبورداران برای یافتن راحت تر و سریع تر و همچنین مشخص کردن سن ملکه ، رنگ های مخصوصی که نشان دهنده سال مشخصی است ، استفاده می کنند. این رنگ ها طبق پیشنهاد کنگره بین المللی زنبورداران جهان که در سال 1929 در آلمان تشکیل شده بود ، تعیین شد. تعداد رنگ ها در ابتدا 4 تا بود که بعدا به 5 تا ارتقا یافت. این رنگ ها به ترتیب زرد ، قرمز ، سبز ، آبی و سفید است. مثلا اگر در سال 1398 رنگ ملکه ای زرد باشد ، نشان میدهد متولد دوسال قبل یعنی 1396 است و باید تعویض شود.
تولید ملکه
تولید به دو صورت طبیعی و مصنوعی است. تولید طبیعی در صورتی که جمعیت و کلنی قصد تعویض ملکه را داشته باشند انجام می شود. همچنین جهت بچه دهی طبیعی نیز ، اقدام به تولید تعدادی شاخون می کنند.با تولد ملکه جدید ، حدودا نصف جمعیت به همراه ملکه قبلی از کندو خارج می شود.عده ای از زنبورداران نیز اقدام به تولید نیز می کنند. ابزار آلات مخصوص و مهارت خاصی برای تولید نیاز است.
خروج ملکه از کندو
وظایف و کارهایی که بر عهده دارد ، بیشتر داخل کندو می باشد. فقط به قصد جفت گیری و یا بچه دهی از کندو خارج می شود. بچه دهی زمانی اتفاق می افتد که جمعیت کلنی نسبت به ظرفیت آن افزایش پیدا میکند. در این هنگام حدود نصف زنبورها به همراه یک ملکه از کندو خارج میشود و روی سطوحی مثل شاخه درختان و حتی بعضا دیوار می نشیند. در مراحل بعدی برای یافتن جای مناسب تر و سکونت دائمی عده ای از زنبور های کارگر به جستجو می پدازند و سپس جمعیت را به آن جا هدایت می کنند.
نحوه کنترل و دستور
زنبور ها موجودات اجتماعی هستند و تعداد بسیار زیادی از آن ها در کنار یکدیگر زندگی می کنند. پس نیاز است به شیوه ای با هم ارتباط داشته باشند و یکپارچگی و نپم آنها حفظ شود. ملکه از طریق ترشح فرومون از غده زیر آرواره ای اقدام به این عمل می کند. فرومون آن باعث می شود همه زنبور های کلنی متوجه حظور مادر در کندو شوند. همچنین زنبورهای که به قصد جمع آوری شهد و گرده گل به بیرون از کندو می روند ، با بو و فرومون خاص کویین ، کندوی مختص به خود را پیدا میکنند. در صورتی که این بو در کندو کاهش و یا قطع شود ، زنبور ها اقدام به تولید شاخون می کنند. که در زمان بچه دهی از یک کلنی ، زنبورها بر اساس بو و فرومون ملکه است که آن را پیدا می کنند و دور آن احاطه می شوند.
فرمون های دیگری در زنبورها وجود دارد که از آن در زمان خطر استفاده می کنند . مثلا هنگام ورود یک مهاجم به کندو ، زنبورهای کارگر شکم شان را بالا می گیرند. این عمل باعث نشت مقداری زهر از کیسه آن ها می شود . بوی آن باعث اطلاع خطر به سایر زنبورهای داخل کندو میشود. ترکیب اصلی این فرومون های هشداری ” ایزوفنیل استات” است.
چند ملکه در کندو
همانطور که در بالا هم گفته شد ، هر کندو معمولا یک مادر دارد. اما عده ای پرورش دهندگان زنبوعسل برای افزایش راندمان و بازدهی بالاتر ، تعدادی ملکه دیگر نیز به کندو معرفی می کنند . سیستم چند ملکه ای باعث افزایش تخم گذاری و در نتیجه جمعیت قوی تر میشود. جمعیت قوی تر نیز محصول بیشتری تولید میکند. البته این سیستم نیاز به مهارت خاصی است که قبل از اقدام به این کار ، باید به آن ها مسلط باشید.
